Стихотворение «Кинжал» Р. Гамзатова в переводе калмыцких поэтов:
«Ханҗал»
|
«Ханҗал»
|
| Инҗин Лиҗ |
Көглтин Дава
|
Гедгр иштә хуучн ханҗал Герин эрсәс авлав, Эв уга һартан бәрәд, Эргүлҗ терүг хәләләв. Бәәр бәрлдхд һарч йовхар Белдән терүг зүүсн угав. Болдас шораһинь арчад, Би чамаг зәрмдән көндәнәв... Цусна, цусна тускар келхлә, – Цуснд чи күрәд угач, Эрүн күмнә биш, нам Әмд марлин чигн, Меңч гексин чигн цуснд Мел тас күрәд угач... Керг угаһар чи бәәнәч, Күгдләд зүркм цокна, Эндр күртл би Эврәннь ханҗалан шинҗлнәв, Хурцнь ямаран гиҗ Хурһн деегүр илүрднәв, Тохмин, өвкнрин авъясар Толһан үсндән сөрнәв. Нанд җирһлм селм өглә, Тер чамас талдан, – Нарт делкәд амһулң Тер оньдин дурдна. Ханҗалан герәснь һарһад Иринь хәләж өврнәв, Хату болдин хурцинь Иләд, һарарн сөрнәв. Дәәлдх дә куләҗәхшив, Дәәлдәнд, ханҗал, кергтә бишч. Номһн хурин үcәрсн ә Нанд һазаһас соңсгдна, Җирһлтә герин ораг Җиңнүлҗ хур дуслна. Дууч күн би Чамаг юңгад хадһлдв? Дуучин эн сурснд Чадсарн хәрү өгхч: Уга, яһдг болвчн Уулин тохмта күнч! Гамзатов, Р. Ханҗал = Кинжал / Расул Гамзатов; пер. Инҗин Лиҗ // Теегин герл = Свет в степи. – 1963. – № 2. – Х. 44. |
Эрсәс кезәңк ханҗал авч Эвгоһар һартан эргүлҗ атхв... Бәрлдәнүр нисхәр би чамаг Бүсдән негчн зүүһәд угав. Күүнә биш – әмтән цус Кезәчн эс асхсн чамаг Кенчрәр, тиигҗәһәд, ода би Киидән арчҗах чигн биз. Айстан эрст өлгәтә чамаг Авад би хурцичн сөрләв. Хурһарн иричн сагар көндәҗ, Хумсндан күргҗ герлд хәләләв. Заяч, эв көтлсн, талдан Зев мини һарт бәрүллә, Тегәд юңгад би чамаг Таалсн бәәдлтәһәр оньдин харнав? Би, цаһан санаһарн туурсн дууч, Болдычн элгсч юңгад илнәв? Үг медхлә ханҗал нанд: «Уулд төрсндән!» – гих билә. Гамзатов, Р. Ханҗал = Кинжал / Расул Гамзатов // Гамзатов, Р. Өндр оддуд: шүлгүд = Высокие звезды: стихи / Расул Гамзатов; сост. и пер. Д. Кугультинов; ред. А. Б. Бадмаев. – Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1983. – Х. 12-13. |
Расул Гамзатов
БААТР БӘРЛДӘНД...
Алдр Сталинградск баатр бәрлдәнд
Ахм хоцрснас нааран, ода
Арвн хойр җил болснд
Ардан, садндан тер сангдна.
Ээждм һундлин арчуран хайхиш
Эңкр үрән төрүц мартхиш.
Ууһн ахасн медәрсн нанд
Уйдх учрна, өрч өвднә.
Гамзатов, Р. Баатр бәрлдәнд… = «Мой старший брат…» / Расул Гамзатов; пер. Сән-Белгин Хаср // Теегин герл = Свет в степи. – 1961. – № 1. – Х. 95.
Расул Гамзатов
ӨРҮҺӘР НЕГ СААМД...
Өрүһәр нег саамд
Эврж ээҗм сурв:
– «Дәрк, келич нанд, –
Дән шинәс болхй?
Күнд әәмшг, зүүдндән
Күмн уульсиг үзләв.
Әәмшгтә шууга соңссндан
Әәмҗ үүдән төдглләв».
Хәрүдни ээҗдән келнәв:
«Хәәмни, бичә әәтн.
Тер шууган-үүмәнтн,
Тенсн зүүд чочаснтн, –
Теегин һәрднр үргәхәр
Тенд, балчг чалчагтан
Көөрҗ, «ква-у» керҗңнсн
Көөшг меклән бәәглдән».
Гамзатов, Р. Өрүһәр нег саамд… = Однажды утром мать меня спросила… / Расул Гамзатов; пер. Сән-Белгин Хаср // Теегин герл = Свет в степи. – 1961. – № 1. – Х. 95.
Расул Гамзатов
МИНИ ҺАЗРА УЛСТ
Мини һазра улст
Мел үкл уга,
Дәәнә көлд уульлав,
Дәәвлшго зокал дууллав:
Үрм – көвүн төрх,
Үксн дәәч эцгинни
Әмд нер зүүх,
Әмнд байр үзүлх.
Кемр герим шатахла,
Кееһәр шинәс бәргдх. –
– Үүрмүд, манад ортн…
Үрглҗд амулң эргдх.
Урмд өргдҗ шавшсн
Урһа зандн модншң –
Көгшрлт меддг уга,
Көк бүчртә манахн!
Гамзатов, Р. Мини һазра улст = «Моей земли не умирают люди…» / Расул Гамзатов; пер. Сән-Белгин Хаср // Теегин герл = Свет в степи. – 1961. – № 1. – Х. 95.
Расул Гамзатов
ЦУСН НУЛЬМСН ХОЙР
Шавта, зөвүрләд суухла
Шаварсн цусн турглхиш.
Нүднәс, араһан зуухла
Нульмсн төрүц дусхиш.
Мана зокал тиим
Манд, залу улст,
Маңһс хар нульмсн
Махн – цуснас үнтә!
Тесж эс чадхла
Тер юн залув?!
Гамзатов, Р. Цусн нульмсн хойр = Кровь и слезы / Расул Гамзатов; пер. Сән-Белгин Хаср // Теегин герл = Свет в степи. – 1961. – № 1. – Х. 95.
Расул ГАМЗАТОВ
Ленинск мөрән лауреат,
Дагестана олн-әмтнә шүлгч.
БИЧӘ АДҺ
Өрлә нөөрәсн серхләрн түд,
Өрцәд бийләһән агчмд күүнд,
Сө үзсн зүүдән тодлич:
Серглң инәвч аль уульвч?
Терз һатцад өдр шинҗлич,
Тенд будтай аль сарулий?
Шуурһн шуурч оһтрһу бүркнү,
Шувтрж хур терзәр тошну?
Кемр цаг анхун болхла,
Кеер уулас аюл эс буухла, –
Ухаһан туңһа, бичә адһ,
Уурта күлгиннь уудинь тат.
Өвкнрин закмҗ ухал халлһд,
Оньдин бәрцинь авч морд,
Цулһу хашан үүдн күртл
Цулвраснь бәрҗ мөрән көтл.
Хаалһд йовдлан ухалсн кемд
Хазараснь күлгән көтлхдән дурлхшвдн,
Хәврһинь шорар шавтулж хатхад
Хаана элчәс адһҗ ниснәвдн.
Давсн ивтрәд киилг шатана,
Дааврта көлсн шанаһас асхрна,
Теегән санҗ адһхан мартнавидн,
Теевртә һолд амрч зогсхшвидн.
Өргәд келсн таалта үгиг
Өрчдән багтаҗ дасад угавидн.
Уулын ораһас арһул амлсиг
Уул дорас адһҗ хәәкрнәвидн.
Хуучна авъясар тоомсран кееҗ
Хурм болҗах, кү оршаҗахиг медхшвидн.
Хотнас уухнд күлгән сөөхшвидн,
Халад, толһа эргмәр довтлнавидн.
Мана цагт марһҗ йөдәрхшвидн,
Махсгт болв баатрмуд өңгрв.
Әәмшгтә зовлңгла тедн харһв,
Әрүн нерднь мөңкрҗ үлдв.
Чадмг хаалһан хәрү үзхдән,
Чирә улахас гетлхин төләдән –
Адһмта шиидврәр бичә цааҗлтн,
Ачлвр түргәр бичә зарлтн.
Зөрмг йовдл иткл учрадм,
Заяндан адһсн – амтан бардмн.
Дәәлдсн һазрасн йовһн ирдмн,
Дәәч күлгүднь эмәлтәһән бухдмн.
Санамр суухд тадниг дуудҗахшив,
Салькн һалвд эврән дуртав.
Җирһл гисн урлдан биш,
Җирһлин гүүдл мөрә биш!..
Номта сурһмж шүлгч дасхмч,
Ноолдан угаһар балһсн диилгдхш.
Адһм бичсн шүлгән хөөнь шуулхч,
Ардан ичртә нерән буурахч!
Байрта һарвчн, һундлта һарвчн эмәлдән суулч
Басҗ, байрлҗ бичә адһлч.
Хаалһин дундурт ухаһан туңһа,
Хаалһан шинәс улм чаңһа!
Гамзатов, Р. Бичә адһ = Не торопись / Расул Гамзатов; пер. Саңһҗин Бося // Хальмг үнн. – 1968. – Майин 9. – Х. 3.
Расул Гамзатов
ТӨРСКНӘ ТУСКАР
1.
Намрар шовуд дулан һазрур
Нисәд һархларн һазр харж
Уульдгин учр меддго биләв.
Орчуллһн угаһар йир сәәнәр
Учрннь би ода меднәв.
Урд, унсн хамтхасна гейүрин
Учр юуһинь меддго биләв.
Эңкр ацасн салсн төләдән
Энлж ода эн зовсна
Учр юуһинь сәәнәр медүв.
Хадас тасрсн чолун гәмд юмншң
Хәәмнь, юуна тускар иигәд
Туңшәд, ууляд бәәдгинь
Төрүц меддго би, җилмүд давхла,
Толһам цаһаҗ одхла ирж медүв.
Төрскнәсн хол йовсн цагла
Таралң – уудьврта, дун – һашута.
Дурн – харңһу, делкә – бүтүг,
Дегд сәәнәр ода медүв
Дүмбр Төрскн мини!
2.
Ниргсн чини хонхсин дуунла
Ниилүлҗ неричн өргж магтнав,
Нартд нернәсчн әмтәхн үг
Намд угаг би лавлнав.
Өр цәәлһнлә, сөөһин өрәллә,
Өргсн дум тасрад одхла –
Насан барж дууч бөкәд
Нартас хаһцж гиж сантн.
Һәрд метәр би хаврар
Һазр-усн деерчн делнәв.
Ээмдм урһсн мини җиврм
Эңкр чини сетрә нерн.
Зуг кемр мини җиврим
Зуд задын чидләр хуһлхла –
Нартд бәәх әмд заагт
Намаг чи бичә хәәһич.
Ханҗалчн – бив. Бәрлдәнд орлцлав.
Хортнла зөргән үзүлҗ цоклдлав.
Нернәнчн төлә, һалв көдлхлә,
Негт хадшң зөрж зогсхв.
Болв цаг ниргсн кемлә
Баатрмуд заагт би дутхла –
Әмд заагт намаг угад
Әгрж үкснә тоод орултн.
Күүнә һазрар би йовж,
Күүнә келсн үгмүд соңсч,
Төрскн, чамла үзлцх агчм
Теслтән гееҗ дуршҗ дуудлав.
Харһлтын агчмла кемр чини
Хәләцд байр эс герлтхлә –
Нартд бәәҗ җирһснд орхнь
Насан таслсн нанд деер!
3.
Адһҗ гүүсн вагона төгә,
Альвлҗ теңгрт наадсн шовуд,
Ацмударн – хусм – сәәхн дууһарн,
Алдр Төрскн, чамаһан магтна!
Холагшан теңгрәр нүүсн үүлд
Харм төрҗ кениг санҗана?
Кевәһәсн салҗах керм уйдж,
Кениг санжана? Чамаг, Төрскн!
Кемр зеткр-зовлң дәврхлә
Кен маниг ээврлҗ хальчлх?
Татад һаран өгх? Аврх?
Төрскн! Һанцхн мана Төрскн!
Диилвр чирәһән үзүлҗ шуугад
Делсәд ирсн цагла бидн
Түрүн дууһан кенд нерәднәвидн?
Төрскндән, һанцхн эңкр Төрскндән!
Байр-зовлңган чамла хувацснд
Бүтү харңһу сөөһәр чигн
Теңгрәс өдр белглҗ мандлад,
Төрскн, герлтнәч!
Гамзатов, Р. Төрскнә тускар = О Родине / Расул Гамзатов // Гамзатов, Р. Өндр оддуд: шүлгүд = Высокие звезды: стихи / Расул Гамзатов; сост. и пер. Д. Кугультинов; ред. А. Б. Бадмаев. – Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1983. – Х. 6-10.
Расул Гамзатов
ОДДУД
Хорсн улсин, хорсн улсин,
Хурц нүдн мет,
Сөөһин оддуд, сөөһин оддуд
Соньмсч шүлгим хәләнә.
Сөөнь өрәллә, цагла цүүглго,
Соңсгдсн дууг тодлнав:
– Ик дәәнәс эс ирснә
Ичр бол, – гинә.
Хәәртә Дагестандан насан нерәдҗ
Хаалһин күндинь авв.
Өөдлҗ тиигҗәһәд, нег цагт
Одн эврән болхв.
Итклтә олн үр-иньгиннь
Ичр мет, ичр мет
Нартын җирһләр теңгрәс соньмсч
Негнәнтн шүлг хәләхв.
Гамзатов, Р. Оддуд = Звезды / Расул Гамзатов // Гамзатов, Р. Өндр оддуд: шүлгүд = Высокие звезды: стихи / Расул Гамзатов; сост. и пер. Д. Кугультинов; ред. А. Б. Бадмаев. – Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1983. – Х. 15-16.
Расул Гамзатов
МИНИ ТӨРЛИН ТУСКАР
Насн залу цагтан би
Нарт үзв. Намас генткн:
– Талдан орн-нутгудт, келлтн
Төрл-садн бәәнү? – гихлә,
Сәәхнәр мини эцкиг дурасн
Стамбул балһснд бәәдг түргүр,
Һарлцсн аулыннь өндр деерәс,
Һарарн зааж; байрлад келхв.
Угатя уульнцин чилгчд харһад,
Ууһн көвүһән үзсн мет,
Тер түрг иргчдән ицҗ
Таалсн нүдәр нанур хәләлә.
Бичкхн дусалд, шинжлхнь зәрмдән
Бүкл нарн герлтҗ багтна.
Экинм бәәдлтә, Каприд үзсн,
Эмгнә дүр ухандан бәрнәв.
Дәәвлҗ шуугад мана керм
Дольга сиичәд ормасн көндрхлә –
Эрт өрүһәр нааран ирсн
Ээҗ хаалһимдн йөрәҗ үдшәлә.
Намрин өдрәр Парижд сәәхлә
Намд цецгә бәрүлснә хөөн,
Седклдм балһсн эңкр болҗ
Сена һолнъ зүркндм орла.
Цусн негн эс болвчн,
Цаг негн болсн учрар
Макин даранд ноолдсн күүкиг
Мини дү гиж тоолнав.
Сулдхвриннь төлә насаи нөөлго
Салдс метәр Байрон әгрсн
Зөргтә Грецийиг би санж
Зүүдндән үзҗ түүнүр зүткнәв.
Һарлцсн элгн-саднурн өтрлҗ
Һалвын икиг би диилнәв.
Бәрәнәс алдрсн африкин үриг
Бн теврҗ йөрәл өргнәв.
То уга төрлтә болсндан
Төрскндән би ханлт тальвнав.
Бәрәнд бәәлт? – гиж сурхла
Би иим хәрү өгнәв:
«Эргнд бидн келн-улсла
Элгн-садн болж таарнавидн.
Намаг чехмүд иньгин седкләр
Насн чилтлм бәрәнд авв.
Орс садсин ончта бумб
Оньдин цецгә заагт зогсна.
Болгария ах-дүүһинәр намаг
Бәрәнд бас үрглҗд авв.
Төвкнүн уга мана нартд
Төрл-садна то элвгҗнә.
Делкә уудсн болҗ медгдәд
Деершч дотрм омг өснә».
Гамзатов, Р. Мини төрлин тускар = О моей родне / Расул Гамзатов // Гамзатов, Р. Өндр оддуд: шүлгүд = Высокие звезды: стихи / Расул Гамзатов; сост. и пер. Д. Кугультинов; ред. А. Б. Бадмаев. – Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1983. – Х. 17-20.
Расул Гамзатов
ЧИНИ НЕРН
Нернчн чини – һәрдин дун
Ниссн түүг бәрҗ үзлчн!
Үмсн болҗ шатсн һал
Өрчдм түңшсн мини зөвүр.
Нернчн чини – усна җирҗңнлһн,
Нәәлснд ицл өгсн ә.
Болв эзн уга усн
Бәрсн һарас зулҗ һульдрна.
Неричн чини – негт күлгин
Нисч довтлсна шулун мет.
Күлг намас күцгдшго түргәр
Күрисн уулын чагчмар довтлна.
Чини нернчн – һурвдгч хоңх,
Чикндм тер хадгдвчн, зуг
Көндрәд йовҗах поездт би
Күрәд цаглань сууҗ чадшгов.
Нернчн чини – мини өмн
Негт хаагдсн үүдн мет.
Чикәр әмдрлин хаалһ кемҗәлсн
Часин цоклһн, дүүҗңгнн көндрлһн.
Наадксас эңкр чини нернчн
Нанд байр, зовлң өгнә.
Келнәм үзүрт төөнрҗ өвднә.
Келхәсн әәҗ тагчг зогснав.
Талдан күүнәс чини нернчн
Төрүц гөңгәр нанд соңсгдна.
Заяч намаг нернәсчн көлтә
Зовтха гиж үүдәсн болна.
Гамзатов, Р. Чини нерн = Имя твое / Расул Гамзатов // Гамзатов, Р. Өндр оддуд: шүлгүд = Высокие звезды: стихи / Расул Гамзатов; сост. и пер. Д. Кугультинов; ред. А. Б. Бадмаев. – Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1983. – Х. 60-61.
Расул Гамзатов
ТОҺРУД
Дәәнд әгрсн салдсмуд һазрт.
Даргдсн биш, намд зәрмдән,
Теңгр өөдлҗ ниссн цаһан
Тоһрудт хүвлһсн болж медгднә.
Тер цагас ода күртл
Теңгрәс дууһан тедн өгнә.
Тегәдчн бидн тоһруна ду
Тагчгар гейүрҗ эс соңсну?
Асхна өмн шидр эндр
Аһарт ниссн тоһруд үзв.
Урдк, күн бәәснә авъясарн
Уралан дараһарн тедн зуткв.
Күслән күцҗ гүҗрәд тоһруд
Күүнә нерд хәәкрсн болв.
Тер учрас авар келн
Тоһруна ду дурасн болвзго?
Цагтан мини төрл, үүрмүд
Цувад дараһарн теңгрәр ниснә,
Заагрҗ, панд зааҗ, хоорндан
Завср орм үлдәсн болна.
Һашута нег өдрәр би
Ьазрас өөдлҗ тоһрудла нисхв.
Тана нерд тоһруна дууһар,
Таалж, үүрмуд, теңгрәс келхв.
Гамзатов, Р. Тоһруд = Журавли / Расул Гамзатов // Гамзатов, Р. Өндр оддуд: шүлгүд = Высокие звезды: стихи / Расул Гамзатов; сост. и пер. Д. Кугультинов; ред. А. Б. Бадмаев. – Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1983. – Х. 32-33.
Расул Гамзатов
ҺУРВН СОНЕТ
1
Эврә келәрн Японьд, ик залд, умшачнртан,
Эңкр шүлгүдән би урмдҗ дуулн умшлав.
- Дуунтн юуна тускар? – Дурни герлин тускар.
- Давттн! – тиҗ энд әмтн альхан ташла.
Авар келәр эврәннь шүлгүдән шүүҗ би
Америкд чигн умшлав. – Дуунтн юуна тускар?
- Дурна тускар! – болж, диглҗ илднь келхлә,
- Давттн! – гиҗ энд умшачнр дәкнәс сурла.
Өрлә чини мишәллһни, дурна тиньгр герлин,
Ө-һундлын туск өрчд төрсн шүлгүд
Орчлңгин цуг келнд орчуллһн угаһар медгднә.
Бас нег үнн нанд аштнь илдкдв:
Бидн хоюрхн дурлж делкәд бәәсн боллавдн,
Болв делкә бүклдән дурта улсар дүүрң.
2
Эврәһәрн «дурн» гиж келлтн болж намаг
Эрҗ сурад Римд умшачнр хәрү күләлә.
Авар келәр чини нер нерәдхләм цуһар
Авлгдсн мет неричн намаг дахж давтла.
Авар келәр эврә үнтә гисн «амрг»,
«Арагни», «хөв» гисиг манд келж өгит.
Цуг эн үгмүдиг цутхж бийдән ниилүлсн
Цевр неричн келхләм – дахҗ тедн давтв.
Олн зүсн үгмүдпг ор һанцхн үгәр
Орчулҗ та манд урмдтаһар келҗ өгвт –
Орчлңд үнндән тиим соньн келч бәәхий?
Цүүгҗ зүткшгон учрт, төр ахрдулж би
Цсвр нернәнчн утхд цуг авар келнә
Цецн әрүн хамгнь цуһлрҗ багтна гивв.
3.
Сегән уган аш зүүднә чигн биш,
Сүртә туулин үзгдл чигн биш, – Чи,
Сө, өдр уга зүрким эзлсн зовлңч,
Санаһим шарсн эдгшго мини шавмч.
Мекичн эс үзсн, эс медсн болнав.
Мини сургчм – чини сәәхн чирәчн.
Өрүнәс асхн күртл, кезәчн альдчн,
Өмнм герл болж, мини хаалһ гөңгрүлтхә!
Зугл өөрчн бәәхин төләд, иткич намаг,
Зөөр болсн шүлгүдән цугтнь мартнав,
Үрглҗ һолмудын урсхул сөрү эргүлнәв.
Үрүдсн седкләрн, тиигвчн, медә бәәнәв:
Ончта иньг чамаһан би эн насндан.
Олх әмтәхн агчмдан геех һашута заятав!
Гамзатов, Р. Һурвн сонет = Три сонета / Расул Гамзатов // Гамзатов, Р. Өндр оддуд: шүлгүд = Высокие звезды: стихи / Расул Гамзатов; сост. и пер. Д. Кугультинов; ред. А. Б. Бадмаев. – Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1983. – Х. 70-73.
Расул Гамзатов
Җирһлднь тавхн минут үлдвчнҖилвән ханһахар әмтн гүҗрнә. –
Зун җилдән бәәх кевтәһәр
Зүткҗ, орута орм булалдна.
Теднә өөр үрглҗд күриҗ,
Теңгр ораһарн тулсн уулмуд,
Тавхн минут җирһлднь үлдсншң
Тагчг, ончта, төвкнүн зогсна.
Гамзатов, Р. Җирһлднь тавхн минут үлдвчн… = Даже те, кому осталось, может… / Расул Гамзатов // Гамзатов, Р. Өндр оддуд: шүлгүд = Высокие звезды: стихи / Расул Гамзатов; сост. и пер. Д. Кугультинов; ред. А. Б. Бадмаев. – Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1983. – Х. 86.
Расул Гамзатов
Уласнь деегшән хәләхлә, зәрмдән,Уулын ора өөрхн болна.
Зуг күрхәр түүнүр давшхла –
Зах уга хол болна.
Мана көдлмш хәврһәс хәләхлә,
Маһд уга, гөңгн болна.
Ухата үгин ораһур давшснд –
Уулын ораһас өндр болна.
Гамзатов, Р. Уласнь деегшән хәләхлә, зәрмдән… = Вершина далекая кажется близкою… / Расул Гамзатов // Гамзатов, Р. Өндр оддуд: шүлгүд = Высокие звезды: стихи / Расул Гамзатов; сост. и пер. Д. Кугультинов; ред. А. Б. Бадмаев. – Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1983. – Х. 87.
Расул Гамзатов
Хурц ухаһан урд өвкнрХанҗалин үзүрәр ханҗал деер,
Бидн ода карандашар эрэлҗәхшң,
Бод гиҗ адһлго бичлә.
Бәрлдәни әәэмшгтәһүр күлгән залҗ
Баатрмуд урд дәәлддг билә,
Бекәр мини бичхәр седсиг, –
Бадрулҗ цусар хадт бичлә.
Гамзатов, Р. Хурц ухаһан урд өвкнр… = В старину писали не спеша… / Расул Гамзатов // Гамзатов, Р. Өндр оддуд: шүлгүд = Высокие звезды: стихи / Расул Гамзатов; сост. и пер. Д. Кугультинов; ред. А. Б. Бадмаев. – Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1983. – Х. 92.
Расул Гамзатов
БИЧГҮД = НАДПИСИ
ХАНҖАЛ ДЕЕР БИЧГДСН БИЧГҮД = НАДПИСИ НА КИНЖАЛАХ
Хортна өрчин төлә гихлә,
Хойр ирм – эн
Болв, иньгин һар гихлә,
Бәрдгм мини – эн.
Ханҗал бәәнә гиҗ чи
Халучрххар бичә сед.
Хәврһдчн зогссн залуд бас
Ханҗал бәәхиг мед.
***
Халун нарн яһад цонвчн
Ханҗалын цус хагсаҗ чадшго.
***
Теңгин һарт ханҗал
Теслт уга.
Ухатан һарт ханҗал
Адһлт уга.
***
Зурна эс болвчн
Зуг хойр дуута:
Негнь – үклин туск,
Наадкнь – сулдхврин туск.
***
Мини ирәс үкснь нанд
Мел харм урһана.
Хөөтк үкх тоотнь нанд
Хәләцим өвдкәнә.
***
Хойр ир. Хоюрн цус
Хортнас асххар белднә.
Нег иринь – шутҗ дурн,
Наадкинь – өшән бүлүднә.
***
Альк чигн һазрт
Әмтн цуһар меднә:
Зөргтә залун һарт
Зевтәнь чигн – хурц.
***
Һундлыг цусн уһана,
Ьәәлгдсиг цусн уһана,
Мини ирин цусн
Мөңк наснд уһагдхш.
***
Өшәһән аштнь авхар
Өнчн ханжал кенә.
Тер ханҗалас өнчрснь
Түңшҗ өнчрхиг белднә.
***
Хар мөсншң киитн болвчн
Ханҗал оньдин халун.
Күүкд эс һарһдг болвчн
Күмнд өнчниг өскнә.
***
Мөсн мет киитн болвчн
Мисхлд эн өсрж,
Күүнә күзүнд гилвкхлә –
Күццдән селән шатна.
***
Наад эс меддгәрн
Нартд эн әәмшгтә.
***
Хурц утх – сахлд, моднд – сүк.
Ханҗалан сөңглхәр бичә адһ.
***
Тодл – ханҗал бәрхин төләд
Толһа һарас кергтә болдмн.
***
Герәснь деер ханҗалд орм угаг,
Герәслж, җичнртән күрг.
***
Намаг сөңглхәсн өмн чи
Невчк түрд ги.
ҮҮДН ДЕЕР БИЧГДСН БИЧГҮД =
НАДПИСИ НА ДВЕРЯХ И ВОРОТАХ
Герүр орсн гиич,
Һархар бичә адһ,
Хот эдл, амр,
Хол хаалһ – өмнчн.
***
Үүрмүд, ора, эрт –
Үүд цоклго ортн.
Таанрт үүдм, зүркм –
Тәәләтә.
***
Гемтә-өвчтә болхла,
Гетлһ энд олхт.
Таалта нааран орҗ
Таңсг болж һархт.
***
Ах, үүд секж уралан һартн,
Альдас, кенитн – суршговидн.
***
Хаалһас хәврһәд би бәәвчн.
Хәәмнь, таньдго иньг,
Хаҗиһәд болв чигн нанур
Хәләхәр күрәд ирич.
ЭМӘЛ ДЕЕР БИЧГДСН БИЧГҮД = НАДПИСИ НА СЕДЛАХ
Күлгиннь турунд тусҗ унтлан
Көгшртлән эмәл унад су.
***
Эмәл деер баатр оньдин сууна,
Эс гиҗ һазр дор тагчг кевтнә.
***
Баатр, күүнә мөрнә нурһнд
Бичә намаг зөвл.
***
Эмәл деер өсҗ боссн чамд –
Эн чин орн, дер.
ҮКӘРИН ЧОЛУНД БИЧГДСН БИЧГҮД =
НАДПИСИ НА МОГИЛЬНЫХ КАМНЯХ
Олнд цецнәрн туурсн уга,
Омгта зөргәрн туурсн уга,
Зуг үкснд өкәһәд сөгд –
Залу заңта билә тер.
***
Залу әмд бәәхдән хуурмгла
Зөргтә кевәр гүҗрҗ ноолдла.
Худл-хуурмг одачн әмд –
Хар һазрт үннч кевтнә.
***
Энд зөргтә кевтнә гиҗ
Эй, әәмтхә, бичә байрл!
Бу ханҗал хойран эн
Бийләрн нааран авсн уга!
***
Эндәс, бийән алсна экд чигн,
Энлҗ үксн намаг теврҗ зовсн
Эврәннь экинм зовлң үзтхә гиҗ
Эрәд сурҗ харал би тәвшгов.
***
Наснаннь туршт хоюрн
Нег-негнүрн зүтклә.
Һазр дор зуг
Һар авлцж, харһла.
***
Көгшн өвгн үкәр хойрас,
Көөрк, шүүҗ авснь – эн.
***
Зөргтә әәмтхә хойр
Зергләд энд кевтә.
Әәх зөрг хойр
Әмд – деер йовна.
***
Һаслң, һалв яһад чамаг зовав чигн
Һазр дор кевтснәс чини өдр герлтә!
***
Бидн гүҗрҗ хаалһ олар тосхнавидн,
Болв цуг хаалһс нааран ирнә.
***
Һарлцсн Төрскнәннь дууч
Һазр дор кевтнәв.
Мини өөркм кениг
Меддг арһ уга!
Зогс халуч күлг!
Зөргтә баатр чамаг
Амһалҗ бәрлдәни һалур
Адһҗ орулхн уга!
Гамзатов, Р. Бичгүд = Надписи / Расул Гамзатов // Гамзатов, Р. Өндр оддуд: шүлгүд = Высокие звезды: стихи / Расул Гамзатов; сост. и пер. Д. Кугультинов; ред. А. Б. Бадмаев. – Элст: Хальмг дегтр һарһач, 1983. – Х. 103-126.
Расул ГАМЗАТОВ
Чамур адһҗ йовсн кемлә
Чикән хәәчлҗ мөрм түрглә:
– Хәрү эргич, бичә зүтк,
Хәрин күн тенд хонла.
Оңгдан залус намаг унла –
Эн үүдиг лавта таньҗанав!
Заңнсн мөрән маляһар шавдлав,
Залу болхла – алх биләв!
Дөрвн көлтлмүд кемр ховлхла,
Дәрк, хойр көлтлмүд яахв?
– Бичә цухр, үүднүр өөрд,
Инцхәҗ шулуһар цугтаһинь серүл!
Берк мөрм сөөд инцхәв,
Ичҗ терздчн шам бөкв.
Теңгр деерм одд унтрв.
Орчлң, чиңнүр мет, дәәвлв.
Толһаһан бидн мөртәһән өкәвидн.
Үүднә төдгнь көндрсн уга.
Мөн, ичрән барсн худлчнр
Мөрдүд дунд уга… Мөрн –
Күн бишлм… Хур шаргна!
Күлгм, амһаһан бичә кемл.
Тенсн нанд гемим тәвҗ,
Төрскн уул талм күрг.
Гамзатов, Р. Чамур адһҗ йовсиг кемлә. Чикән хәәчлҗ мөрм түрглә: = «Я ехал к тебе, а мой конь ревновал…» / Расул Гамзатов // Эльдшә, Э. Хойр ботьта үүдәврмүдин хураңһу. В 2-х томах. Т. 2: Үүдәврмүдин хураңһу / Эльдшә Эрднь; ред. Е. А. Буджалов; худож. С. А. Бадендаев. – Элст: Җаңһр, 2007. – Х. 446-447.
Расул Гамзатов
МИНИ ҖИРҺЛ
Адрута, эс гиҗ һо хаалһ болхви?
Аңхртн, энтн хаалһ – энтн бас әмдрл.
Чилгр, эс гиҗ будта өдр болхви?
Чиңнтн, энтн өдр – энтн бас әмдрл.
Уухн, эс гиҗ уутьхн гер болхви?
Ухалтн, энтн гер – энтн бас әмдрл.
Эс таньгдсн айста дун – дун болхви?
Энтн – бас дун, энтн бас әмдрл.
Хаалһ,
гер,
…………дун,
салькн
Хамг энтн – мөнт әмдрл,
мини җирһл.
Зовлң чигн, дурн чигн –
Зүгәр энтн делкә деер
Эңдән әмдрл...
Энтн цугтан – мини җирһл...
Гамзатов, Р. Мини җирһл = Моя жизнь / Расул Гамзатов // Эльдшә, Э. Хойр ботьта үүдәврмүдин хураңһу. В 2-х томах. Т. 2: Үүдәврмүдин хураңһу / Эльдшә Эрднь; ред. Е. А. Буджалов; худож. С. А. Бадендаев. – Элст: Җаңһр, 2007. – Х. 448-449.
Расул Гамзатов
ӨВГНӘ ДУН
Кенә мөрн өрлә уул заагт инцхәнә?
Кенә мөрн уудан кемлҗ цервнә?
Күлгиг ата-марһанд тәвҗ чаддг
Күчтә баһин арһ-чидл, альдвч?
Дәкнәс тован сумлҗ чадсн болхнь,
Дассн тайган хамхлҗ, дендр шатахнь,
Дәәнә цагт би баахн наста биләв,
Бийән ода күртл зүүдндән би
Баһ наста чиирг кевәрн үзнәв.
Каңкнсн хурм цецгәлдг садт
Кенә дун сарин герлд соңсгдна?
Айста дууһарн кедү дәкҗ би
Аулын күүкдиг авлсн болхви?
Ончта тер дуудын дүүрәг
Ода чигн соңсч болхмн.
Нульмсн гилвкнә, инәдн асхрна.
Теркә күүкдин седкл эрк,
Теднә оньг эзлхд берк.
Көгшн насн ээм деерәсм
Кемрҗән бийнь көмрсн болхла,
Мел ямаранчн күүкнә зүрк
Мөн авлҗ чадх биләв.
Зүркнь чолун чигн болтха,
Зуг хөрн тавта би болсув,
Зүркнднь һал асах биләв.
«Сөөни өрәллә терзән, сәәхлә,
Секхән бичә март!» – гих биләв.
Бухн цегләд биилсн нанд
«Вах!» – гилдҗ хәәкрлдх билә,
Чаһрта өвр бәрүлх билә.
Баһасн авн нерән әрүнәр
Бәрҗ хадһлсн төләдән би
Ухандан туңһасан эрк биш
Үгдән орулҗ, күцәх биләв.
Хар хадын үлмәд тусҗ
Цаһан цасн шуугсн һазрт
Цевр нерән күндлдг би
Нүүрцҗ харшлх хортан тослав,
Нурһарнь гетҗ хадго биләв.
Өдр давад, сө ирнә,
Эдниг эргүлҗ эс болна.
Кемрҗән нанд баһчудшң, чадхнь,
Кемрҗән теднд медәтшң, медхнь!
Баһчудт хару буурл үстл би –
Бууҗ йовх нарна ээврт дуладнав.
Бас чигн көгшрх насндан эдниг
Буру йовдлас кесг дәкҗ аврхув.
Хашан үүднд инцхәсн күлг мини,
Халурхҗ, хамаран хурдлхар күгдлнәч?
Күлгиг ата-марһанд тәвҗ чаддг
Күчтә баһин арһ-чидл, альдвч?
Гамзатов, Р. Өвгнә дун = Песня старика / Расул Гамзатов // Эльдшә, Э. Хойр ботьта үүдәврмүдин хураңһу. В 2-х томах. Т. 2: Үүдәврмүдин хураңһу / Эльдшә Эрднь; ред. Е. А. Буджалов; худож. С. А. Бадендаев. – Элст: Җаңһр, 2007. – Х. 450-452.
Расул Гамзатов
МИНИ МӨРН
Көл деерән шиңкән боссн
Көвүн цагиг шамдаҗ хәәкрнә:
Альд йовнч, мини мөрн,
Альд йовнч, мини мөрн?
Амһалҗ чамаг тоххар седләв!
Төрүц алмацдго баһ насн
Тер көвүг соңсч хәәкрнә:
– Арнзл мөрән унсн йовнав,
Арнзл мөрән унсн йовнав,
Амрг чамур адһҗ йовнав!
Зу күрсн көгшә нөөртән
Зовҗ, түүрчҗ, дуудҗ хәәкрнә:
– Альд йовнч, мини мөрн.
Альд йовнч, мини мөрн,
Альдаран ода довтлҗ йовнач?..
Бийәснь холҗсн һал наснь
Бидү көгшәд хәрү өгнә:
– Би мөрн деер йовнав,
Би мөрн деер йовнав,
Болв чамаг күцдг арһго...
Би чигн бас көгшрәд,
Дуудын ардас көөлдҗ көшәд,
Дууднав: – Мини мөрн альдвч?
Мини мөрн, – гиҗ дууднав.
Бийәсм алдрад орһсн болвзач?
Эн кемлә уулын ташуһас
Эңкр дуудм хәрү өгнә:
– Мөрнәс кесг кииссн болвчн,
Мөрн деер одачн йовач…
Гамзатов, Р. Мини мөрн = Мой конь / Расул Гамзатов // Эльдшә, Э. Хойр ботьта үүдәврмүдин хураңһу. В 2-х томах. Т. 2: Үүдәврмүдин хураңһу / Эльдшә Эрднь; ред. Е. А. Буджалов; худож. С. А. Бадендаев. – Элст: Җаңһр, 2007. – Х. 454-455.
Расул Гамзатов
МИНИ МОДН
Чини хамтхасд нарни герлд,
Чини уңг һазрин өрд,
Догшн урсхулта җирһл мет,
Дүмбр модм, оралдсн ацтач.
Саклин өмн, ацмуд дунд
Сәәхн чи саглрҗ урһнач.
Уйн җирһлинм җилмүд мет,
Ут ацмудчн цугтан матьхр.
Энүнә нег ациг сүкәр
Элким урсаҗ цоксн цагла,
Эврә һарим чавчснла әдл,
Эн цоклһнас зүркм шарклна.
Боран өөрдҗ йовсн кемлә,
Тоһруд эңсҗ доңһдсн өдрлә,
Бичкн нанд өлгә кехәр
Түрүн ацинь чавчсн билә.
Хурт тер норч уһагдшго,
Халвһ деернь сууҗ дуулшго.
Сөөһәр ода нанд экм
Саатулын дууһан дуулдг болла.
Күргн болад, дуран өгләв.
Күүкән харлҗ, сахлан мошклав.
Тиигхд хойрдгч ациг чавчла –
Терүгәр нанд кумуз келә.
Хур орна, шуурһн шуурна,
Холд герлтнә, дарунь харлна.
Дууһан дууллав, өдрмүд нислә,
Дууһан дууллав, җилмүд давла.
Мөрәр, йовһар, машиһәр йовҗ,
Орчлңгиг бүклднь гилтә кедләв...
Ода Расулд тайг кехәр
Моднасм һурвдгч ац чавчҗана.
Цааранднь яахв? Ацмуд цөөрҗәнә,
Цань ишүрнь күрч йовна.
Токархар белдсн көрә аюдан
Төмр шүдән хамхлхнь яһна.
Хоюрн мадн көгшрҗ одвидн,
Хөвтә өөдмд байрлҗ күрвидн.
Үкәрин бат яршгт тохрхар
Удл уга һазрт унхч.
Арһ уга, этүдәр болшго:
Арһул сө бууҗ йовна...
Чамаг хармлҗ уульнав, болв
Чамд туслдг арһ угав.
Чини хамтхасд нарни герлд,
Чини уңг һазрин өрд,
Догшн урсхулта җирһл мет,
Дүмбр модм, оралдсн ацтач.
Гамзатов, Р. Мини модн = Мое дерево / Расул Гамзатов // Эльдшә, Э. Хойр ботьта үүдәврмүдин хураңһу. В 2-х томах. Т. 2:Үүдәврмүдин хураңһу / Эльдшә Эрднь; ред. Е. А. Буджалов; худож. С. А. Бадендаев. – Элст: Җаңһр, 2007. – Х. 457-458.
Расул Гамзатов
ТӨРСКН КЕЛН
Зүүдн даңгин акад болна.
Зүүдндм үкл минь орв.
Үдин халунд Дагестана һазрт
Үкәд, зүркндән сумта кевтнәв.
Җиңнсн дуута һолын усн
Җирҗгнәд гүүһәд бәәнә.
Эврән һазр болхиннь өмн
Эңкр һазртан сарсаҗ кевтнәв.
Намаг үкҗәхиг күн медхш.
Нааран кен чигн иршго.
Зуг эр һәрднр нислднә.
Зууньрҗ тенд буһмуд мөөрнә.
Сәәхн насндан үкв гиҗ.
Сана зовҗ, цогц деерм
Ирҗ уульх эк угав,
Иньг, үүрмүд бас угав.
Тегәд кеер үкәд кевттлм
Тенд дегәд хол бишт
Хойр күн төрскн авар келәрм
Хоорндан күүндҗ йовснь соңсгдв.
Үдин халунд Дагестана һазрт
Үкәд кевтхинь – одак хойр
Һасан, Али хойран
Һарһсн мекин тускар күүнднә.
Төрскн келәрм күүндсиг соңсад,
Төрҗәхшң би әмдрәд бәәвв.
Эмчнр бише, төрскн келм
Эмнҗ намаг эдгәхиг медүв.
Талын келн улсиг шалтгаснь
Талдан келн эмнҗ эдгәнә.
Болв талдан келәр
Би дууһан дуулшгов.
Маңһдур төрскн келм уга болхла,
Эндр – үкхдән би белмб.
Келдгнь – угатя гиҗ чигн келтхә,
Келнәннь төлә чееҗәр би зовнав.
Трибунас ассамблейд эс соңсгдвчн.
Төрскн келм – нандан алдр.
Махмудин үүдәвр медхин кергт,
Мана салтрмуд орчулвр умшхий?
Авар келәр бичдг, дуулдгас
Ардк-сүүлңкнь би болхий?
Цуг делкәд, җирһлд дуртав,
Цугаснь Советин орнд дуртав.
Эңкр авар келәрн, чадсарн
Энүнә тускар би дууллав.
Гамзатов, Р. Төрскн келн = Родной язык / Расул Гамзатов; пер. Байдын Санҗара // Хальмг үнн. – 1968. – Майин 11 (№ 91). – Х. 3.
Комментариев нет:
Отправить комментарий